We hebben gezien wat er gebeurde bij de Woonopstand in Rotterdam: door politiegeweld vielen er meerdere gewonden en werden demonstranten zonder reden gearresteerd. Als reactie op dit buitensporige optreden volgde een week later een demonstratie tegen politiegeweld. Want dit incident staat niet op zichzelf.
Beeld: Taymaz Valley
Advocate Ineke van den Brûle werkt sinds 1989 in de sociale advocatuur in Den Haag en is gespecialiseerd in strafrecht, woon- en huurrecht en demonstratierecht. Naast haar werk als advocaat is Ineke ook al jarenlang zelf actief en medeorganisator van het Woonverzet in Den Haag. Het Actiefonds sprak met haar over politiegeweld, demonstratierecht en wat je kunt doen om jezelf te beschermen als activist.
Het lijkt erop dat politiegeweld de afgelopen tijd veel frequenter en heviger is; zou je kunnen zeggen hoe dat komt? Heb je een idee?
“Ik heb acties meegemaakt eind jaren zeventig en zelf acties georganiseerd in de jaren tachtig. De sfeer was niet altijd oké, maar doorgaans wel gemoedelijker. In de loop van de afgelopen twee á drie decennia is de politie anders georganiseerd. De menselijke maat en het voorheen door velen omarmde adagium ‘de politie is je beste vriend’ van de jaren zestig, zeventig en tachtig, heeft plaatsgemaakt voor ‘we (de politie) laten niet meer met ons sollen’ en ‘we moeten weer gezag uitstralen’.”
“Allerlei politieke, economische en maatschappelijke ontwikkelingen zullen hebben geleid tot de huidige stand van zaken. Maar ik ben een eenvoudige en altijd drukke advocaat. Tijd voor onderzoek ontbreekt ons. In een publicatie over de cijfers van de Rijksoverheid over gebruik van geweld door de politie in 2019 lees je dat de Politie Eenheid Den Haag het vaakst geweld heeft gebruikt in 2019, meer dus nog dan de Eenheid Amsterdam, Rotterdam en de rest van de Nederlandse eenheden. Ik hoor het regelmatig: ‘De politie is niet meer iemand die voor mijn veiligheid zorgt, maar iemand die zich als mijn vijand gedraagt.’ Of: ‘Sinds mijn arrestatie schrik ik elke keer als ik een politieauto- of agent op straat zie.’
“Ik zie de afgelopen jaren vaker totaal gedesillusioneerde of geschokte arrestanten in politiecellen. Beleid van hogerhand dat toeziet op zero tolerance, lik op stuk, heeft rigoureus zijn weerklank gevonden onder het gros van de politieagenten.”
Hoe ga je als advocaat om met slachtoffers van politiegeweld? Wat kom je zoal tegen en hoe sta je hen bij?
“Wat ik doe is onder andere het indienen van klachten over disproportioneel geweldgebruik door de politie. Indien nodig gaat dit door tot aan de Nationale Ombudsman. Politiegeweld moet ook worden gemeld bij hele belangrijke organisaties zoals Controle Alt Delete en lokale instanties zoals in Den Haag het Bureau Gemeentelijke Ombudsman, als het gaat om discriminatie en etnisch profileren door de politie.”
“Soms adviseer ik cliënten ook om aangifte tegen agenten te doen. Een cliënt die onder meer hoofdletsel en een gebroken arm opliep na harde klappen met de lange lat, heeft na bijna vier jaar klachtbehandeling en corresponderen met de afdeling schade van de politie zijn schade uiteindelijk vergoed gekregen. Ik adviseer trouwens niet alleen klachten in te dienen bij letsel, maar ook over bijvoorbeeld bejegening op het politiebureau en het gebruik van handboeien. Het kan frustrerend zijn, maar het indienen van klachten maakt gedragingen van politie wel zichtbaar. Agenten moeten zich over een klacht tegen hen verantwoorden. Dat alleen al is belangrijk. Hoe het verder ook afloopt, het wordt dan in elk geval geregistreerd.”
Hoe vaak gebeurt het in de praktijk dat er consequenties volgen voor politieagenten die buitensporig geweld hebben gebruikt?
“Cijfers zeggen niet alles en hangen mede af van hoe en wat er geregistreerd wordt. Wel weet ik dat er in Nederland tussen 2016 en mei 2021 vijftig mensen tijdens of na een aanhouding overleden. Tot een serieuze veroordeling van betrokken agenten, zoals in de VS de agent die werd veroordeeld voor de dood van George Floyd, kwam het hier in geen van die gevallen. De dood van Mitch Henriquez heeft hier weliswaar veel stof doen opwaaien, maar of de politie er lering uit heeft getrokken betwijfel ik zeer.”
“De onlangs gewijzigde Ambtsinstructie geeft de politie nog ruimere bevoegdheden tot het gebruik van geweld. De regels voor inzet van politiehonden zijn bijvoorbeeld verruimd. Het stroomstootwapen deed zijn intrede en het vuurwapen mag eerder en vaker worden gebruikt. Ook de nieuwe strafwetgeving die de politie na het gebruik van geweld extra beschermt, baart mij grote zorgen.”
En wat gebeurt er na een aangifte tegen een agent?
“Zo’n 99 procent van de aangiftes tegen agenten werd geseponeerd door het OM. De Rijksrecherche, die wordt ingeschakeld als verdachten en andere burgers in handen van politie of justitie overlijden, wordt ten onrechte gepresenteerd als onafhankelijke organisatie. De Rijksrecherche heeft als taak het opsporen en onderzoeken van (vermeend) strafbaar gedrag van overheidsfunctionarissen. De Rijksrecherche valt direct onder de verantwoordelijkheid van het College van procureurs-generaal. Hoewel de Rijksrecherche geen onderdeel is van de politie, is zij toch niet onpartijdig, zoals de overheid het presenteert. Onafhankelijk en gedegen onderzoek naar politiegeweld ontbreekt nog altijd. Ook bij geweld tegen demonstranten. De weigering van het Rotterdams gemeentebestuur een onafhankelijk onderzoek in te stellen na het geweld tijdens de demonstratie van Woonopstand onlangs, is exemplarisch. Helaas. De politie blijft een behoudende, ouderwetse organisatie, alle vernieuwingsvoornemens ten spijt. Zelfreflectie en transparantie zijn nog vooral loze kreten.”
Wat zou je als tip(s) kunnen meegeven aan activisten in een protest of demonstratiemars als er escalatie dreigt? Hoe kun je jezelf beschermen als activist?
“Ik zou actievoerders adviseren om niet alleen naar een demonstratie te gaan en erna ook niet alleen naar huis te gaan. Informeer je vooraf goed wat de politie wel en niet mag. Vraag mensen van bijvoorbeeld PILP* om als legal observers naar een demonstratie of actie te komen. Of vraag een advocaat die op de hoogte is van de actie om tijdens de demonstratie stand by te staan en vraag naar hem of haar als je wordt gearresteerd. In wezen is het droevig dat dergelijke tips anno 2021 nodig zijn. In mijn actieve tijd als actievoerder was politiegeweld zoals we dat nu zien uitzonderlijk. Ja, bij de rellen in Amsterdam** en bij de krakersrellen in Nijmegen ging het er ruig aan toe.”
“Politiegeweld is voor veel burgers ingrijpend om mee te maken. Juist omdat de politie het geweldsmonopolie uitoefent is het van belang dat dit optreden serieus en zorgvuldig wordt verantwoord en getoetst. Aan scholing van agenten op dit punt kan nog enorm veel worden verbeterd. Erken dat het anders moet en investeer in echte cultuurverandering bij de politie. Het imago dat de politie wenst lijdt schade door de zelf gekozen aanpak. Respect dwing je niet af door het rechtsgevoel van burgers te schofferen of door nog harder op te treden.”
*PILP (Public Interest Litigation Project) is onderdeel van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten. PILP verkent de mogelijkheden van strategisch procederen voor mensenrechten in Nederland.
**Geen Woning Geen Kroning-rellen
Help Het Actiefonds met 10 euro per maand en steun daarmee acties wereldwijd.
doneer nu