Juist daarom is het zo belangrijk dat we solidair zijn met de groepen en bewegingen in landen waar repressie activisme soms nagenoeg onmogelijk maakt. Maar hoe toon je internationale solidariteit? En hoe wordt die ervaren? Onze geïnterviewden van de afgelopen week nog één keer aan het woord.

Harry Hummel: “Solidariteit door in alle internationale relaties van het regime de onderdrukking aan de orde te stellen biedt veel mogelijkheden. Het draagt bij aan het eroderen van het vertrouwen in het regime en zal door activisten in het land als steun worden gezien. Denk dan aan internationale financierings-, investerings- of handelsrelaties.”

Igor Blaževič: “Ja, hoe toon je internationale solidariteit… Niet alleen door negatieve kanten te belichten, maar juist ook door inspirerende verhalen te delen. Laat hun moed zien, hun waardigheid! Maar we moeten daarnaast ook de bewustmaking stimuleren en coördineren; ons richten op de beleidsmakers en de grote leiders. Denk bijvoorbeeld aan de Total tankstations in Nederland (Total is één van de grootste buitenlandse investeerders in Myanmar en de gasopbrengsten gaan rechtstreeks naar de militaire junta). We moeten de kraan dichtdraaien die de militaire junta voorziet van hun geld en wapens en druk blijven zetten op dergelijke multinationals. Niet eenvoudig, aangezien ook Rusland een vinger in de pap heeft en blijft voorzien in de middelen.”

Anonieme activist, Myanmar: “Ik denk dat er in het begin een enorme internationale solidariteit was, maar die is nu wat afgenomen. Ik begrijp dat we niet het enige land zijn met problemen, maar ik hoop echt dat de solidariteit blijft bestaan. We staan al meer dan zestig jaar te trappelen om uit deze militaire dictatuur te komen. We verdienen de toekomst die we wensen. Ik denk dat er een misverstand bestaat over de huidige situatie, die wordt afgeschilderd als gewelddadig. Ik heb nooit in oorlog geloofd.” (…) “Onze mensen sterven al zo lang door het toedoen van het leger van Myanmar. De genocide op het Rohingya-volk is het meest zichtbare voorbeeld voor de internationale gemeenschap.”

Anonieme activist, Belarus: “Internationale solidariteit geeft ons positieve perspectieven. We zien vooral de solidariteit vanuit Litouwen, Polen, Letland en Estland. Support vanuit Nederland is natuurlijk heel belangrijk, maar deze is vele malen minder. Er zijn natuurlijk manieren om wel met elkaar te kunnen verbinden. Zo zouden wij als organisatie een ‘hub’ kunnen vormen om Europese support te kunnen ontvangen, om deze vervolgens weer onder te verdelen aan andere activisten. We zouden een schakel kunnen vormen tussen hen en Nederlandse solidariteit.”

Eenheid
“Deze tijd in Myanmar zou je kunnen omschrijven als zeer hoopvol, maar tegelijkertijd zo ontzettend grimmig. Nooit heb ik in mijn land zo’n verenigd front tegen het leger gezien. Nu pas begrijp ik echt de strijd van etnische minderheden en hun gevecht.  Pas toen het land voor de derde keer in de geschiedenis door het leger aan stukken werd geslagen, hebben we eindelijk de eenheid gevonden die we nodig hebben om een federale unie op te bouwen.”

De kracht van de jonge generatie
Ondanks een glorende hoop blijft de toekomst enorm onzeker: “Ik maak me grote zorgen over hoe de situatie zich de komende maanden zal ontwikkelen. De oorlog die de NUG (National Unity Government of Myanmar) nu heeft verklaard aan het leger van Myanmar zal misschien niet direct leiden tot een vollédige oorlog, maar het zal het leven van de werkende bevolking van Myanmar erg moeilijk maken. Op het platteland heerst nu al een burgeroorlog op grote schaal. Honderden mensen worden verdreven zonder dat zij enige hulp ontvangen. Tegelijkertijd wordt de PDF (People’s Defence Force) in stedelijke gebieden nu zeer hard aangepakt door het leger. De situatie lijkt op die van David en Goliath; het is verbazingwekkend om de ongebroken geest van jonge mensen te zien die de beweging vormen en ondersteunen.”

Lange strijd
Op de vraag hoe het is om een activist te zijn in zo’n omgeving benadrukt zij het belang van voorzichtigheid: “Je moet ontzettend op je hoede zijn, zowel met online als offline activiteiten. Het wordt een lange strijd. Het belangrijkst is dat je niet wordt gearresteerd of vermoord. Ik denk niet dat je op dit moment openlijk activist kunt zijn in Myanmar – niet als je in het land zelf woont tenminste. Elke beweging wordt gevolgd, je telefooncommunicatie, je online activiteiten, je mobiliteit, je bankverkeer…”

Het Actiefonds blijft de protestbeweging in Myanmar steunen en onderhoudt nauw contact met activisten. “Ik denk dat we allemaal op de één of andere manier getraumatiseerd zijn. Ik hoop echt dat de jonge generatie heel snel vrede vindt. Ik hoop dat we allemaal kunnen genezen.”

Kun je iets vertellen over je connectie met Myanmar?

“Toen de coup startte heb ik onmiddellijk weer contact gezocht met mijn vrienden en voormalige studenten in Myanmar. Ik heb daar van 2011 tot 2016 met zo’n driehonderd activisten gewoond en gewerkt. Zij zijn allemaal opnieuw in actie gekomen, met gevaar voor eigen leven.”

“De deelnemers van Educational Initiatives waren onder andere activisten die een halfuur op een demonstratie doorbrachten en daar vervolgens tien jaar voor in de gevangenis zaten. Zij hebben in die tijd nooit normaal onderwijs ontvangen. Anderen komen uit etnische minderheidsgroepen en zijn de kinderen van etnische zuivering; jonge mensen die zien hoe hun dorpen worden geplunderd. Het doel van Educational Initiatives was vooral om mensen samen te brengen van verschillende politieke en etnische achtergronden. Bruggen slaan, verbindingen maken, daar ging het om.”

Kun je omschrijven wat er precies gebeurde tijdens de coup? Waarom gingen mensen zo massaal de straat op?

“Het is eigenlijk heel simpel en tegelijkertijd ontzettend tragisch. Wat er in het kort is gebeurd: generaal Min Aung Hlaing zou eigenlijk dit jaar met pensioen gaan: toch wilde hij koste wat kost president worden. De verkiezingen wezen uit dat de zittende NLD partij opnieuw zou winnen. Als reactie daarop pleegde de generaal deze coup.”

“Maar Min Aung Hlaing vergiste zich; hij had geen rekening gehouden met de consequenties, namelijk een enorme landelijke protestgolf. De hele bevolking kwam in opstand en het leger reageerde hierop met extreem geweld. Geweldloze protesten werden wreed neergeslagen. Toch hebben de coup en het nietsontziende geweld nog steeds de geest van het verzet niet gebroken.”

En nu?

“Het leger gebruikt hun geweld en macht om de economie te controleren. Ze hebben alle natuurlijke bronnen geplunderd. Vanuit hun vesting blijven ze de bevolking aanvallen, hopend dat ze hun moraal kunnen breken. De andere kant – de demonstranten – laat het er niet bij zitten. Zij blijven doorgaan met verzet op alle mogelijke manieren: flashmobs, boycots, weigeren te betalen voor elektriciteit, lawaaidemonstraties, jungle guerrilla’s. De economie is ingestort en een burgeroorlog is aanstaande. Extra zuurstof voor mensen met COVID-19 is er niet.”

Wat kun je vertellen over de sociale bewegingen in Myanmar? Is het überhaupt mogelijk voor activisten om zich te organiseren?

“Op dit moment zijn er veel verschillende groepen actief. Grote en kleine stroompjes die samen één sterke rivierstroming vormen van verzet. De jongeren zijn misschien wel het belangrijkst, generatie Z. Zij organiseren op dit moment veel flashmobs. Veel activisten houden zich verborgen, maar ze hebben goede netwerken en gebruiken Telegram, Signal en social media om acties aan te kondigen en te mobiliseren. Ze maken ook enorm veel foto’s en video’s en sturen deze zo veel mogelijk de wereld in. En dan is er de buurtbeweging: buurtbewoners organiseren nachtwakes, lopen marsen overdag, organiseren straattheater en ook zij documenteren zoveel als ze kunnen. In zeer afgelegen dorpen voeren de dorpelingen actie door met boten en spandoeken over rivieren te varen. Zelfs boeddhistische monniken zijn betrokken bij het verzet. Een mooi voorbeeld van een creatieve directe actie is het kokosnotenprotest: straten bezaaid met kokosnoten met daarop verschillende kreten van verzet.”

Maar die demonstranten lopen gevaar voor hun eigen leven door de straten op te gaan. Hoe gaan ze om met die constante dreiging?

“Min Aung Hlaing heeft iets gedaan uit het ‘kookboek’ van terroristische dictatoriale regimes: het leger organiseert opzettelijk extreem wrede moorden om de moraal te breken. Er wordt voor gezorgd dat deze moorden extra zichtbaar zijn; dit is een tactiek, het is onderdeel van een plan. Ze zijn zich ervan bewust dat de meest wrede beelden zullen circuleren op social media. Het doel is om angst aan te jagen.”

“Maar de beweging laat zich niet klein krijgen. Activisten zijn intussen op de hoogte van deze manipulatieve tactiek en zijn gestopt met het delen van gruwelijke beelden. In plaats daarvan maken ze helden van de slachtoffers en verspreiden zij hun verhaal. Om mede-activisten een hart onder de riem te steken, níet om angst en paniek te verspreiden.”

Wat zijn de effecten van grassroots activisme in de regio? Heeft actie zin?

“Ik zie twee verbluffende resultaten. De eerste is: de mobilisatie. Een complete natie staat op. De generaal verwachtte misschien een paar protestbewegingen, maar we zien dat de moed van een paar mensen uiteindelijk een hele gemeenschap op de been heeft gebracht. Het tweede is dat er een protestbeweging is opgestaan tegen de militaire macht. En zes maanden (!) lang kon het leger dit verzet niet succesvol uiteen slaan. Dat is ongekend!”

“Toch is het zo dat uiteindelijk de demonstranten niet zullen winnen van de gewapende macht. Ze hebben hulp nodig. Van omliggende landen en vanuit de internationale gemeenschap. Maar behalve van organisaties als Het Actiefonds blijft die dringende hulp uit. We hebben grote internationale spelers nodig om dit machtsspel te beëindigen.”

Hoe zie je de toekomst voor Myanmar; politiek maar ook specifiek voor de protestbeweging?

“Er zijn een paar scenario’s. Eentje is dat de grote internationale spelers – zoals Rusland en China – zich achter Min Aung Hlaing blijven scharen. Dan zal hij overwinnen… Maar waarschijnlijker is dat de complete staat zal vallen. Een derde scenario is dat buurlanden – samen met key players zoals de VS, het Verenigd Koninkrijk en China en India – inzien dat Min Aung Hlaing niet de oplossing is voor het land. Dan vindt er misschien een counter coup plaats. Misschien is er dan een kans om het land nieuw leven in te blazen, want verandering is wel degelijk mogelijk!”

“Een cynische vooruitblik is dat het leger het wint van de beweging, maar aan de andere kant is er nog altijd de hoop. David die het wint van Goliath. En zolang die David er is, is er hoop. Het is nu belangrijk dat we in contact blijven met de mensen in Myanmar, zij die hun leven riskeren en blijven vechten. Dat netwerk is zo belangrijk! Leer elkaar kennen, blijf met elkaar in gesprek. Het opbouwen en coördineren van een internationaal netwerk is onmisbaar. We must unite!”

Igor Blaževič is mensenrechtenactivist en oprichter van Europa’s grootste mensenrechtenfilmfestival. Hij werd in 1963 geboren in Bosnië. Toen daar de oorlog uitbrak woonde hij al in Praag, maar de oorlog veranderde zijn manier van denken. Hij werd activist en focuste zich daarbij op het helpen van activisten in dictaturen. Op dit moment is hij programmadirecteur bij Prague Civil Society.

Kun je in het kort omschrijven wat de situatie was in Belarus, voor de verkiezingen in 2020 plaatsvonden?

“Al voor de presidentsverkiezingen van 2020 was de situatie in Belarus erg gespannen. De samenleving stikte praktisch in de anti-Belarussische politiek van Alexander Loekasjenko! Al zijn acties zijn gericht tegen Belarus; hij is alleen maar bezig met de belangen van Rusland. Zowel in Minsk als in mijn eigen provincie, in een extreem afgelegen en geïsoleerd deel van het land, waren er manifestaties ter ondersteuning van Svetlana Tikhanovskaya[1]. Alle inwoners wilden verandering.”

“We zagen het hele land als het ware haar schouders rechten om de Russische tirannie van haar af te schudden. En de belichaming daarvan is de bloederige dictator Loekasjenko. De samenleving van mijn regio heeft nu eindelijk gezien dat we de mógelijkheid hebben om de situatie te veranderen. We gingen allemaal naar de barricades!”

“Het is moeilijk te zeggen waarom de situatie nu zo anders was dan voorgaande verkiezingen. Alle vorige werden immers op dezelfde manier gehouden: werkelijk alle protocollen (van districtscommissies tot aan de CEC[2]) werden op de meest ongelofelijke manieren vervalst.”

Kun je iets vertellen over jouw activisme?

“‘Group of Likeminded Initiatives’ is een organisatie van gelijkgestemde mensen die zich inzet voor positieve verandering in gemeenschappen in de regio en haar buitenwijken. De belangrijkste doelgroep bestaat uit jongeren en lokale bewoners wier mensenrechten worden geschonden. Hoofdactiviteiten zijn het activeren en mobiliseren van jongeren, het beschermen van mensenrechten, informatievoorziening en verschillende lokale culturele projecten.”

Toen de verkiezingsresultaten bekend waren, hoe voelde je je toen?

“De verkiezingsresultaten in augustus 2020 waren niet echt een verrassing voor ons. De resultaten zijn altijd al vervalst: sinds 1996 is er geen enkel stadium binnen de verkiezingen op een eerlijke manier verlopen. Alle leden van de verkiezingscommissies worden in Belarus benoemd door regeringsautoriteiten. De commissies werken dus in opdracht van de overheid en vervalsen alles, altijd, voor de volle 100 procent.”

“Maar wat wel degelijk een shock teweeg bracht waren de ongekende afranselingen en martelingen van demonstranten en oppositie-aanhangers door het ministerie van Binnenlandse Zaken en andere veiligheidsdiensten, onmiddellijk na de bekendmaking van de uitslag.”

Hoe heeft Het Actiefonds jullie geholpen?

“Onmiddellijk na de verkiezingen zijn we enorm geholpen door Het Actiefonds. In de support van Het Actiefonds zagen we het gezicht van Europese solidariteit! En niet alleen in onze eigen regio, maar ook omliggende gemeenschappen ontvingen steun voor hun activisme. Dus ja, de hulp die we destijds van Het Actiefonds kregen was ontzettend significant voor onze protesten.”

We weten dat een paar weken na de protesten, mensen hun kracht en moed begonnen te verliezen. Kun je omschrijven wat er gebeurde? Wat was de repressie waarmee jullie werden geconfronteerd?

“Het is heel erg moeilijk voor mensen buiten de voormalige Soviet Unie om te kunnen begrijpen wat echte repressie betekent. Maar hier zijn een paar voorbeelden:

1. Het verliezen van je baan. Vooral in kleine dorpen waar het bijna onmogelijk is om een baan te vinden is dit een verschrikkelijke consequentie. Leraren, arbeiders… Plotseling kunnen zij niet meer in hun levensonderhoud voorzien. In mijn eigen regio verloren maar liefst 150 mensen hun baan. Zij staan op speciale lijsten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken of van de KGB. Veel van hen zagen zich gedwongen om te vertrekken naar Rusland. Waarom Rusland? Omdat het onmogelijk is voor hen om naar Polen of Litouwen te gaan. Deze en andere Oost-Europese landen verwelkomen geen onderdrukte Belarussen.

2. Schorsing van universiteiten en andere hogere onderwijsinstituten. Daarop volgt vaak een verplichte dienstplicht van 1,5 jaar. In mijn dorp werden 27 dorpelingen geschorst en naar het leger gestuurd.

3. Boetes. En de hoogte van de bedragen overstijgt je wildste fantasieën… Een voorbeeld: de boete voor deelname aan een protest kan oplopen tot 1.500 euro. Een maandsalaris in de stad is 250 tot hooguit 300 euro.

4. Vrijheidsberoving. De maximale gevangenisstraf ‘om te betalen voor de vrijheid’ in Belarus is nu opgelopen tot 18 jaar. Ik denk dat hier geen verder commentaar nodig is.”

Hoe gaat het nu met jou? En hoe is de verdere situatie nu voor jou en je mede-activisten? Plannen mensen nog nieuwe acties?

“Hoe het nu met me gaat?

Ik ben sinds augustus 2020 twee keer 10 dagen gearresteerd geweest. Ik ben in elkaar geslagen door KGB-agenten. Op dit moment loopt er een strafrechtelijk onderzoek naar mij op grond van artikel 342 deel 1 van het Wetboek van Strafrecht (‘organisatie of voorbereiding van acties die de openbare orde ernstig schenden, of deelname daaraan’). Ik heb geen idee wat mijn status is. Mijn huis is doorzocht en ik wacht nu op arrestatie.”

“Mijn burgerpaspoort is afgenomen door de KGB. Ik heb al heel lang geen baan meer – ik ben leraar geschiedenis en socio-politieke studies (in het verleden). Vroeger was ik ook ondernemer. In het begin van de jaren 2000 werden echter drie van mijn bedrijven geruïneerd door de autoriteiten. Mijn vrouw is ook ontslagen vanwege mij…”

“Nu leeft mijn hele familie (mijn vrouw, zoon en dochter en ikzelf) van het feit dat ik ’s nachts bewakingswerk doe en officieuze bouwwerkzaamheden. Mijn vrouw, een voormalig schoolhoofd, doet schoonmaakwerk voor rijke inwoners in het dorp. Wat kan ik zeggen over andere activisten? Hun situatie is ongeveer hetzelfde. Velen van hen zijn het vermogen verloren om hun gezin te voeden. Er is een massale migratie naar Rusland. En dan heb ik het nog niet eens over de mensen die hun vrijheid kwijt zijn…”

Ervaar je vaak een gevoel van onmacht? En wat doe je dan, hoe houd je de moed erin?

“Ik voel me eigenlijk constant machteloos. Ik keerde terug naar mijn geboortedorp in de late jaren negentig. Mijn doel was om het leven van de dorpsleden beter te maken, meer organisch. Maar sinds mijn terugkeer begon ik me steeds machtelozer te voelen.  Ik was me altijd bewust van wat er gebeurde in Belarus. De onmenselijke, anti-Belarusissche activiteiten van Loekasjenko waren duidelijk voor me. Alles wat hij deed was in het belang van Rusland. Mijn geliefde Belarus veranderde langzaam in Rusland… Wat ik toen deed? Alles wat ik hierboven noem! En hoe houd ik de moed erin? De laatste tijd lukt het me niet meer. Mijn vrienden en ik zijn allemaal in een staat van paniek. We zien nu de consequenties: Rusland slokt ons land op. Als historicus moet ik zeggen dat dit natuurlijk al eerder gebeurde moet Oostenrijk, Tsjechoslowakije, Litouwen, Letland, Estland, enzovoort. En net als toen, doet Europa wederom niets om Belarus te redden.”

Hoe zie je de toekomst voor Belarus? En de toekomst voor actiegroepen daar?

“Het vechten tegen de dictatuur in Belarus is niet bepaald een lonende bezigheid. Maar natuurlijk gaan we door met ons werk, we blijven vechten tegen het bloeddorstige Rusland en haar bloeddorstige personificatie, Loekasjenko… Ik weet zeker dat ‘Loeka’  allang omver zou zijn geworpen door de Belarussen, ware het niet dat de Russische dictator vierkant achter hem staat. Ik ben bang dat de situatie in Belarus alleen kan worden veranderd, als we de situatie in Rusland veranderen.”

Het Actiefonds blijft in nauw contact met activisten in Belarus en is solidair met protestbewegingen wereldwijd die gebukt gaan onder repressie.

[1] Svetlana Tikhanovskaya is een politiek activist en oppositieleider. Ze verloor de verkiezingen, maar bleef oproepen tot massale vreedzame protesten vanuit Litouwen. Naar eigen zeggen streefde ze nooit naar het presidentschap; het doel was eerlijke verkiezingen en een vrije democratie te bewerkstelligen.

[2] Centraal Economische Commissie

Traditionele manipulatie
Mensenrechtenactivist en Belarus-expert Harry Hummel vertelt: “De economie ging achteruit en steeds meer jongeren wilden ook hun stem laten horen in de politiek. Deze groeiende onvrede kwam bij de presidentsverkiezingen in 2020 tot een uitbarsting. De traditionele manipulatie van de verkiezingsuitslagen werd niet langer meer geaccepteerd.”

Er kwam een massale vreedzame protestbeweging op gang. In het najaar van 2020 leidde dit tot tienduizenden arrestaties van demonstranten, waarbij vele activisten ernstig zijn gemarteld en mishandeld. Harry: “Duizenden werden veroordeeld tot gevangenisstraffen. De meeste hiervan een paar weken, maar vele honderden opposanten werden aangeklaagd voor ‘misdrijven’ als het organiseren van ‘ongeregeldheden’. Hier staan jarenlange gevangenisstraffen op.”

Creatieve actie
In 2021 is de repressie steeds harder geworden. Zo zijn straatprotesten er alleen nog maar als beperkte flashmobs en veel mensen zijn het land ontvlucht. Toch zijn die flashmobs óók waardevol: “Creatieve uitingen zijn belangrijk in de protesten. Op allerlei manieren worden de kleuren van de protestbeweging (het wit-rood-wit van de eerste vlag van onafhankelijk Belarus uit 1918) gebruikt. Bijzonder is ook dat zowel in de leiding van de protestbeweging (Tsikhanouskaya) als onder de deelnemers het aandeel van vrouwen zeer groot is.”

Kleine tekenen brengen veel teweeg
“Vanaf het begin is internet erg belangrijk geweest. Er is veel ICT-expertise in Belarus, het was één van de weinige moderniseringsinitiatieven van de overheid. Nieuwsvoorziening en actie-oproepen liepen via Telegram-kanalen,” aldus Harry. Ook fysiek werden er bijeenkomsten georganiseerd. “Erven tussen grote flatgebouwen werden de plek voor discussie en nieuwsuitwisseling. Een aantal van deze erven werd helaas later doelwit van buitensporig politiegeweld.”

Toch heeft actie volgens Harry Hummel nog steeds zin: “Het achterlaten van kleine tekenen op zoveel mogelijk plekken is al iets dat van belang is om elkaar te laten zien dat de vrijheidsbeweging nog bestaat. En om het moreel van de onderdrukkers aan te tasten.”

Harry Hummel is sinds 1972 actief in verschillende mensenrechtenorganisaties. Op dit moment focust hij zich op de verdediging van mensenrechten in Europa. Dit doet hij onder andere door versterking van collega-organisaties en door actie voor internationale maatregelen in reactie op repressie.